Nadwarciański Park Krajobrazowy istnieje już ćwierć wieku! Usytuowany pomiędzy Pyzdrami a Koninem park chroni unikatowy krajobraz doliny Środkowej Warty, będący m.in. cenną ostoją ptactwa wodno-błotnego. Z okazji jego 25-lecia zapraszamy do zapoznania się  z kalendarium funkcjonowania parku wraz z archiwalnymi fotografiami.

Przed powstaniem parku – koncepcja ochrony Doliny Środkowej Warty

Obszar doliny Warty w granicach Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego przez lata był niezbadany przez przyrodników. W okresie międzywojennym i tuż po zakończeniu drugiej wojny światowej teren ten nadal nie posiadał dokumentacji przyrodniczej wskazującej na walory tego terenu. Pierwsze doniesienia awifaunistyczne z tego terenu pochodzą z lat 50 i 60 ubiegłego wieku.

Plany utworzenia w dolinie środkowej Warty wielkopowierzchniowego, państwowego gospodarstwa rolnego wraz z zabiegami melioracyjnymi polegającymi na uregulowaniu koryta rzeki Warty, jej obustronnego obwałowania oraz osuszenia pobliskich łąk jak i koncepcją budowy zbiornika zaporowego Jeziorsko, były czynnikiem sprawczym większego zainteresowania tym terenem przez środowisko naukowe. Powstające wówczas opracowania przygotowywane przez specjalistów z Instytutu Ochrony Środowiska w Warszawie, Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu czy Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków stały się podstawą do nadania roli i rangi tego terenu nawet w skali ogólnoeuropejskiej. Dolina Środkowej Warty została określona jako jedna z najcenniejszych w Polsce ostoi świata zwierzęcego i roślinnego o charakterystycznym układzie krajobrazów odznaczających się małym stopniem przekształcenia. Ponad to, nagromadzenie obiektów historycznych oraz stanowisk archeologicznych stanowi o unikalnej randze kulturowej tego obszaru.

 

Rozporządzenie Nr 60 Wojewody Konińskiego z dnia 19 października 1995 roku w sprawie utworzenia Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego

 

Świat przyrodniczy

Obszary nadwarciańskie związane są głównie z działalnością człowieka. W naturalnych warunkach, gdyby nie jego ingerencja, zalewane łąki szybko uległyby procesom sukcesji wtórnej i w efekcie przekształciłyby się najpierw w ziołorośla, następnie zakrzewienia a w końcowym etapie do stadium lasów łęgowych wierzbowo-topolowych. Stąd też ważne jest pogodzenie tutaj ekstensywnej działalności rolniczej, by zapewnić zróżnicowanie i mozaikę siedlisk. O przyrodniczej unikalności Nadwarciańskiego Parku decyduje również różnorodność środowisk. Podstawowym jest środowisko typowo dolinne z krajobrazem otwartym, tworzonym przez obszary rolnicze oraz pola uprawne, łąki i pastwiska. Monotonię obszaru urozmaicają tereny bagienne, starorzecza, smugi, kępy zadrzewień i lasów oraz pagórki wydmowe w większości zalesione, a w niektórych miejscach z odsłoniętymi obszarami wywiewanych przez wiatr piasków.

Świat przyrody ożywionej parku nie został w pełni rozpoznany. Najwięcej badań przeprowadzono w dziedzinie roślin naczyniowych oraz awifauny. Na początku funkcjonowania parku podczas badań inwetaryzacyjnych udokumentowano tu gniazdowanie 153 gatunków ptaków, co stanowi 67% gatunków lęgowych w Polsce.

Więcej o walorach przyrodniczych Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego 

 

Walory kulturowe

Śladami po osadnictwie zlokalizowanym w dolinie Warty we wczesnym średniowieczu i czasach wcześniejszych, są grodziska w Modlicy (Szwedzki Okop), Barłogach (Góra Mszalna), Samarzewie i najsłynniejsze na Rydlowej Górze w Lądzie. Większość późniejszych zabytków znajduje się w miejscowościach położonych już poza strefą zalewów. W Lądzie zachwyca opactwo pocysterskie wpisane na prestiżową listę pomników historii. Obok znajduje się XIX-wieczny dworek – obecnie siedziba Ośrodka Edukacji Przyrodniczej. Śladem dawnych tradycji hodowlanych jest pomnik gęsi. W rokokowym pałacu biskupim w Ciążeniu zgromadzono unikatowe zbiory literatury masońskiej. Chlubą Zagórowa jest barokowy kościół oraz figura Jana Nepomucena – świętego chroniącego przed powodziami. Ciekawe obiekty sakralne znajdują się również w Rzgowie (drewniany kościół św. Jakuba) i Lądku (barokowa świątynia pocysterska). Do licznych zabytków Pyzdr zalicza się między innymi pofranciszkański zespół klasztorny (obecnie siedzibę Muzeum Regionalnego), kościół farny, dwa zniszczone wiatraki koźlaki i wiatrak typu holenderskiego. W nieodległym Borzykowie zrekonstruowano posterunek graniczny z czasów zaborów. Śladami po innych nacjach zamieszkujących dolinę Warty są macewy zgromadzone w pyzdrskim muzeum, kościoły ewangelickie: murowany w Zagórowie i drewniany we Wrąbczynkowskich Holendrach (obecnie katolicki) oraz kilka cmentarzy.

 

Siedziba Nadwarciańskiego PK

Pierwsza lecz tymczasowa siedziba Nadwarciańskiego Parku mieściła się w Gminnym Domu Kultury w Zagórowie. Ostatecznie, po kilku latach przeniesiono ją do zabytkowego dworu w Lądzie. Z wycinków prasowych z 1997 roku dowiadujemy się, że rozpatrywano wówczas również umiejscowienie siedziby w byłej szkole w Królewinach. W 1999 roku  powołano Zespół Parków Krajobrazowych Wielkopolski z siedzibą w Poznaniu, w którego zarządzie znalazło się 12 parków krajobrazowych. Powstała wówczas koncepcja budowy Ośrodka Edukacji Przyrodniczej, będącego bazą noclegową dla grup dzieci i młodzieży, w obrębie którego wyznaczono sale seminaryjne, miejsce na wystawę przyrodniczą oraz salę komputerową wyposażoną dodatkowo w urządzenia optyczne, wspomagające prowadzenie zajęć edukacyjnych.

 

Działalność edukacyjna

Z racji istnienia od 2006 Ośrodka Edukacji Przyrodniczej w Lądzie, działalność edukacyjna była jednym z najważniejszych zadań prowadzonych w Nadwarciańskim Parku Krajobrazowym. Od początku istnienia Ośrodka przyjmowane są grupy na zajęcia jednodniowe oraz zielone szkoły, które w programie miały zajęcia edukacyjne dotyczące walorów przyrodniczych Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego.

Więcej o ofercie edukacyjnej Ośrodka Edukacji Przyrodniczej w Lądzie

 

Ścieżki przyrodnicze i infrastruktura turystyczna

Na terenie Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego wyznaczono dotychczas trzy ścieżki przyrodnicze obejmujące charakterystyczne krajobrazy Doliny Warty oraz obiekty kulturowo-historyczne:

1. Ścieżka Socznia-Krzynica została utworzona w 1998 roku. Trasa obejmuje 6 km odcinek z czterema przystankami: Socznia (zalesiona wydma) – Łąki i szuwary – Starorzecze Krzyżowe – Krzynica (zalesiony pagórek wydmowy). Ścieżka rozpoczyna się na punkcie widokowym przy moście w Lądzie.
2. Ścieżka Pyzdry-Białobrzeg wytyczona w 2000 roku. Trasa obejmuje odcinek 8 km z sześcioma przystankami: Wał przeciwpowodziowy – Łaki i pastwiska – Pola uprawne – Bór sosnowy – Starorzecze – Rzeka Warta. Rozpoczyna się na parkingu przy moście w Pyzdrach a kończy w Chatce Ornitologa.
3. Ścieżka Ląd-Lądek utworzona w 2014 roku. Trasa obejmuje 12 km z ośmioma przystankami: Ośrodek Edukacji Przyrodniczej w Lądzie – Klasztor i Kościół w Lądzie – Grodzisko na Rydlowej Górze – Pomnik na Lądkowskim Borku – Rzeka Warta – Starorzecze Kolano – Kościół i Rynek w Lądzie.

W 2015 zainicjowana przez Lokalną Grupą Działania „Z nami Warto”  sieć ławek informacyjnych obejmujących m.in. teren Nadwarciańskiego Parku.

 

Kalendarium wydarzeń związanych z Nadwarciańskim Parkiem Krajobrazowym

Rok 1995 – powstanie Chatki Ornitologa. Chatka powstała w wyremontowanym małym gospodarstwie i miała służyć pierwotnie głównie ornitologom wybierającym się w te tereny na obserwacje ptactwa. Później zaczęto udostępniać ją również turystom i obecnie funkcjonuje jako obiekt turystyki kwalifikowanej w sezonie letnim. Pieczę nad obiektem sprawuje PTTK w Koninie.

Od 1996 roku organizowany przez Oddział PTTK jest m.in. na terenie Nadwarciańskiego Parku Ogólnopolski Rajd Chatkowy. Wraz z powstaniem Chatki Ornitologa PTTK rozpoczęto coroczne rajdy turystyczne.

Od 1999 roku – upowszechnianie wiedzy o Nadwarciańskim parku poprzez organizowanie corocznego „Konkursu Wiedzy o Walorach Przyrodniczych i Kulturowych Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego”. Konkurs adresowany był dla uczniów szkół podstawowych z gmin na terenie których znajduje się NPK. W kolejnych etapach liderzy mierzyli się w konkursie wiedzy o parkach wielkopolski by w ostatnim szczeblu wyłonić finalistów wiedzy o parkach Polski.

Od 2000 roku organizowane są coroczne piesze wyprawy po terenie parku „Nadwarciańska Ekspedycja”. Wycieczki obejmują trasy długości około 60 km połączone z noclegiem w Chatce Ornitologa. Możliwości przemierzania Doliny Warty wzbogacono również poprzez organizowane zimowej wyprawy „Polariada Nadwarciańska”.

Od 2005 roku organizowany jest Ogólnopolski Festiwal Kultury Słowiańskiej i Cysterskiej w Lądzie obejmujący szereg wydarzeń kiedy to prezentowane są m.in.: inscenizacje historyczne dawne rzemiosła, pokazy uzbrojenia i walk,  sceny z życia codziennego dawnych Słowian połączone z  zajęciami edukacyjnymi dla dzieci i młodzieży.

Od 2018 cykliczne spacery po parkach krajobrazowych Wielkopolski „Na Manowce” w tym teren Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego. W 2020 roku trasa piesza prowadziła ścieżką Ląd-Lądek.

W 2019 roku w Nadwarciańskim Parku Krajobrazowym odbyła się czwarta ogólnopolska edycja konferencji edukacyjej „ED-EK”. Program obejmował wycieczkę terenową po parku oraz wykład prof. Winieckiego – ornitologa z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

 

A to ciekawostka!

Pierwsze użycie armaty na terenie NPK?

Po raz pierwszy w Polsce armaty użyto podobno na terenie Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego. Stało się to w 1383 r. podczas wojny domowej między Grzymalitami i Nałęczami w Wielkopolsce. Wówczas podczas oblężenia Pyzdr użyto armaty do sforsowania bram miasta. Pierwszym nieszczęśnikiem, który zginął od ugodzenia wystrzeloną kulą kamienną był pleban Mikołaj z Biechowa. Czy rzeczywiście było to pierwsze użycie broni palnej na ziemiach polskich? Do końca nie wiadomo, ale na pewno było to pierwsze opisane tego typu zdarzenie w kronikach Janka z Czarnkowa.

 

Żelazne domy

Na terenie Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego można spotkać tzw. „żelazne domy”. Skąd taka nazwa? Czy dlatego, że były zbudowane z żelaza? W pewnym sensie tak, ponieważ do budowy olęderskich domów używano darniowej rudy żelaza. Był to najpopularniejszy budulec wśród osadników olęderskich, którzy przybyli na ziemie Puszczy Pyzdrskiej. Te unikatowe na skalę światową zabudowania można jeszcze spotkać w okolicach m.in. Olchowa, Białobrzegu i chociaż duża część z nich jest już opuszczona, zniszczona, to zdecydowanie warto je zobaczyć.

 

Gęsie podkowy

Czy można podkuwać ptaki? Znamy odpowiedź na to pytanie, otóż można było. Obecnie już się tego procederu nie praktykuje, ale w dawnych czasach na terenie Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego w okolicach miejscowości Zagórów, która słynęła z hodowli gęsi, „podkuwano” owe ptaki. W jakim celu? By zabezpieczyć nogi zwierzęcia przed zranieniem w czasie długich wypraw handlowych.

Jak podkuwano gęsi? Otóż przepędzało się stadko przez rozgrzaną smołę (oczywiście o odpowiedniej temperaturze), następnie przez warstwę piasku. W ten sposób zastygająca smoła z piaskiem tworzyła swoiste podkowy, dzięki którym gęsi mogły spacerować na dalekie odległości. O charakterystycznej obecności gęsi w Zagórowie świadczy ufundowana przez małżeństwo Grzegorza i Mariannę Plucińskich w 1747 roku kamienna figura Jana Nepomucena.

Tekst: Katarzyna Jasińska

Ciekawostki: Dorota Kinast