Drzewo w krajobrazie #4 Zadrzewienia śródpolne też ważne
Człowiek od wieków kształtuje otoczenie dostosowując je do własnych potrzeb. Otwarty krajobraz rolniczy naszego kraju jest wynikiem wycinania lasów pod uprawy, jednak drzewa nadal są jego ważnym elementem. Bez nich nie tylko krajobraz staje się monotonny, ale ubożeje również świat przyrody.
Zadrzewienia to pojedyncze drzewa, krzewy lub ich skupiska niebędące lasem wraz z zajmowanym terenem i pokrywającą go roślinnością niedrzewiastą. Wszystkie formy roślinności wysokiej, zarówno te wprowadzone przez człowieka, jak i te, które są pozostałościami po wyciętych lasach lub są wynikiem sukcesji przyrodniczej, lecz cech lasu nie posiadają, zaliczane są do zadrzewień. Nie zalicza się jednak do nich sadów, ogródków działkowych, plantacji drzew i krzewów, szkółek a także terenów zieleni w miastach i parkach wiejskich.
Zadrzewienia w krajobrazie rolniczym występują w formie:
alei drzew wzdłuż dróg,
linii – pojedynczych rzędów drzew i krzewów na miedzach,
pasów – zadrzewień dwu- lub wielorzędowych,
kęp, czyli niewielkich zadrzewień powierzchniowych,
punktowo – pojedynczych drzew.
Zadrzewienia śródpolne występują często w miejscach trudniejszych w uprawie, niedostępnych, na przykład stromych stokach, wąwozach, czy na glebach uboższych lub podmokłych. Drzewa sadzi się też wzdłuż dróg i wokół gospodarstw. Naturalnie występują wokół cieków i zbiorników wodnych, wyrastają też na miedzach, nieużytkach, pod słupami energetycznymi i w każdym odpowiednim miejscu, które człowiek na dłuższy czas pozostawi „samemu sobie”. Obecnie w wielu miejscach w krajobrazie rolniczym, drzewa często traktowane są, jako zbędny element, przeszkoda i utrudnienie w uprawie pól lub wręcz zagrożenie ze względu na możliwość spadania łamiących się gałęzi. W wielu miejscach zanikają śródpolne aleje drzew, likwidowane są miedze, na których rosną drzewa oraz sady przydomowe. Zapomina się niestety o korzystnej roli drzew w krajobrazie otwartym i ich dodatnim wpływie na uprawy.
Drzewa mają działanie wiatrochronne. Osłaniając uprawy przed silnymi wiatrami chronią je przed wyleganiem, czyli pochylaniem się zboża skutkującego obniżeniem jego jakości i stratami finansowymi dla rolnika. Obecność drzew wokół terenów uprawnych pozwala też zapobiegać erozji wietrznej gleby, polegającej na wywiewaniu cząstek próchnicy i jałowieniu gleby. W krajobrazie rolniczym drzewa sadzi się też przy leżących wśród pól gospodarstwach. Budynki znajdujące się w terenie otwartym narażone są na działanie silnych wiatrów, co powoduje wychładzanie oraz, podczas gwałtowniejszych zjawisk atmosferycznych, grozi zerwaniem dachów. Z tego powodu tradycyjnie przy gospodarstwach sadziło się drzewa ochraniające budynki. Drzewa te często lokalizowano od strony zachodniej, czyli kierunku, z którego najczęściej wieją wiatry. Mogły to być drzewa pojedyncze, pasy wiatrochronne lub zadrzewienia powierzchniowe, najczęściej drzew owocowych, czyli sady, które miały też funkcje użytkowe. Obecnie zadrzewienia mogą być też stosowane do ograniczania rozprzestrzeniania uciążliwych zapachów z dużych gospodarstw.
Czy wiesz, że, zadrzewienia śródpolne mogą ograniczać siłę wiatru nawet o 70%?
Wysokie, pojedyncze drzewa, najczęściej jesiony, rosnące niedaleko budynków dawniej pełniły funkcje piorunochronów ściągając na siebie uderzenia. Zapomnianą funkcją alei drzew we wsi było działanie spowalniające rozprzestrzenianie się pożarów. Gatunki liściaste, słabiej ulegające pożarom, zwłaszcza, jako żywe drzewa z rozwiniętymi liśćmi i wilgocią w tkankach, wychwytywały roznoszone z wiatrem żagwie spowalniając i utrudniając przeskakiwanie ognia na sąsiednie budynki. Zadrzewienia śródpolne zapobiegają też wywiewaniu wilgoci znad gleby, podczas suszy zmniejszają nieco jej niekorzystny wpływ na uprawy i poprawiają mikroklimat.
Drzewa w krajobrazie otwartym mają też działanie retencyjne. Pobierając z gleby ogromne ilości wody spowalniają odpływ powierzchniowy i podziemny wód opadowych, co ma duże znaczenie dla zmniejszania skutków zarówno suszy jak i powodzi. Ocieniając glebę drzewa spowalniają też topnienie pokrywy śnieżnej, dzięki czemu mniejsza ilość wody trafia do wzbierających na wiosnę rzek. Drzewa rosnące przy polach chronią wody przed zanieczyszczeniem nawozami spływającymi po deszczach. Wychwytując zawarte w nawozach azot, fosfor, oraz potas i sód, które w zbiornikach wodnych powodują zwiększenie produkcji biomasy przez glony i zakwity sinic, działają jak naturalne filtry.
Czy wiesz, że, zadrzewienia śródpolne ograniczają straty wody z gleby średnio o 25%?
W zadrzewieniach śródpolnych występuje wiele gatunków zwierząt, które mają korzystny wpływ na uprawy. Żyją tu różne gatunki zapylaczy, których obecność jest niezbędna do uzyskania plonów z wielu upraw. Występują tu też zwierzęta ograniczające liczebność szkodników upraw. Mozaika pól uprawnych, łąk i zadrzewień jest korzystna nie tylko ze względów przyrodniczych. Obecność zadrzewień śródpolnych wpływa również na zwiększenie ilości plonów. Choć prawdą jest, że w najbliższym sąsiedztwie drzew plony są niższe, między innymi ze względu na zacienianie oraz pobieranie znacznej ilości wody z gleby, to już w odległości od zadrzewienia równej niepełnej wysokości drzew i większej plony wzrastają.
Korzyści z obecności zadrzewień śródpolnych dostrzeżono już dawno. Przykłady takich zadrzewień zachowały się w wielu wielkopolskich parkach krajobrazowych. W Sierakowskim Parku Krajobrazowym są to na przykład śródpolne aleje drzew owocowych z tradycyjnymi odmianami jabłoni tworzące tak zwany Jabłoniowy Szlak. Najpiękniejsze i najbardziej złożone zadrzewienia znajdziemy jednak w Parku Krajobrazowym im. gen. Dezyderego Chłapowskiego.
Tekst: Karolina Ferenc
Agnieszka Kaźmierska