Drzewa to ciekawe organizmy żywe. Często nie doceniamy i nie zwracamy na nie uwagi, choć towarzyszą nam w codziennym życiu. Korzystamy z drewnianych wyrobów, żywicy, owoców, kory i wielu produktów, nie zastanawiając się nad ich pochodzeniem. Kto jednak wie, że wśród drzew znajdują się największe organizmy lądowe, a także jedne z najstarszych organizmów żywych? Drzewa kryją w sobie wiele tajemnic. Oto garść faktów na temat drzew.

Co odróżnia drzewa od pozostałych roślin?

Drzewo to wieloletnia roślina o jednym zdrewniałym pędzie głównym nazywanym pniem lub kilku zdrewniałych pędach głównych i wyrastających z pnia na pewnej wysokości nad ziemią gałęziach tworzących koronę. Od innych roślin drzewiastych, jak krzewy i krzewinki różni je obecność pnia. Zdrewniałe pnie drzew umożliwiają im dorastanie do znacznie większej wysokości, niż mogą osiągać rośliny zielne. Najwyższe polskie drzewa dorastają do około 50 metrów wysokości, natomiast światowy rekord to, nieistniejący już, eukaliptus królewski, który osiągnął 143 metry!

Na czym polega drewnienie?

Drewnienie to odkładanie się substancji zwanej ligniną w ścianach komórkowych po zakończeniu jej wzrostu. Dzięki drewnieniu tkanki drzewa stają się bardziej wytrzymałe mechanicznie i odporniejsze na działanie mikroorganizmów. Większa odporność drzew zwiększa też ich długowieczność. Za najstarsze żyjące na świecie drzewo długo uważana była sosna długowieczna Matuzalem rosnąca w Kalifornii od 4800 lat. Obecnie jednak przyjmuje się, że najstarszym drzewem jest szwedzki świerk Old Tjikko, który może mieć nawet 9500 lat! Z kolei najstarszym polskim drzewem jest cis rosnący w Henrykowie Lubańskim, ma aż 1300 lat.

W wielkopolskich parkach krajobrazowych również nie brak wiekowych czy okazałych drzew i choć do światowych rekordów brakuje im dużo, to możliwość bezpośredniego obcowania z monumentalnymi drzewami, które „pamiętają” odległe czasy jest bezcenna. Najprawdopodobniej najstarszym drzewem wielkopolskich parków jest dąb Rus rosnący w Rogalińskim Parku Krajobrazowym, badania wskazują, że ma on około 800-850 lat. Wiekowe drzewa objęte ochroną w formie pomników przyrody znajdziemy też w większości wielkopolskich parków.  Na przykład w Sierakowskim Parku Krajobrazowym, rośnie dąb Józef, najstarsze drzewo Puszczy Noteckiej. W pobliżu zabytkowych parków dworów i pałaców oraz w parkach również można spotkać ciekawe egzemplarze drzew. W Parku Krajobrazowym Doliny Kamionki, przy Centrum Edukacji Regionalnej i Przyrodniczej w Mniszkach rośnie potężna, rozłożysta lipa, którą tworzy tak naprawdę kilka zrośniętych ze sobą pni drzew.

 

 

Drzewa weterani

Sędziwe drzewa są niezwykle cenne dla przyrody, krajobrazu oraz kultury i tradycji. Niestety często niewiedza i brak świadomości na temat znaczenia takich obiektów, prowadzą nierzadko do ich utraty. Za drzewa „sędziwe” uznaje się drzewa stare, weteranami uznawane są natomiast te, które wiele doświadczyły za swojego życia w wyniku działania naturalnych czynników takich jak uderzenia pioruna, choroby, łamanie konarów przez wiatr lub w wyniku działalności człowieka. Wyróżniają się one niekoniecznie ze względu na wiek, rozmiary, formę lub lokalizację, lecz posiadają wysoką wartość kulturową, historyczną i krajobrazową. Często są to drzewa posiadające liczne uszkodzenia, deformacje, a także będące w fazie zamierania z wyraźnym wydzielaniem się posuszu w koronie. Z tego powodu narażone są na usuwanie, stanowiąc niestety zagrożenie dla  ludzi i mienia.

Zamierające, martwe i rozkładające się drzewa mają wysokie znaczenie siedliskotwórcze, tworząc miejsca do życia i rozwoju licznych grup organizmów ze świata roślin, grzybów i zwierząt. Wiele z nich należy do  stosunkowo rzadkich, bardzo rzadkich a nawet ginących gatunków. Zabezpieczanie siedlisk ma zatem podstawowe znaczenie w zachowaniu ich populacji. Do organizmów korzystających z zasobów martwego drewna należą pierwotniaki, bakterie, grzyby, śluzowce, glony, wątrobowce, porosty, mchy, paprocie, rośliny nasienne, bezkręgowce (m.in. owady i ślimaki) oraz kręgowce. Przez niektóre ssaki czy ptaki, martwe i zamierające drzewa wykorzystywane są jako miejsca rozrodu, schronienia lub żerowania. Ponadto drzewa te mogą być wykorzystywane jako tzw. „punkty informacyjne” podczas znakowania terytoriów, jako szlaki migracji czy miejsca ukrywania zapasów pokarmowych.

 

Czy wiesz, że w drewnie zapisuje się historia terenu?

Co roku pień drzewa przyrasta tworząc charakterystyczny pierścień. Pierścienie z poszczególnych lat, tak zwane słoje przyrostów rocznych umożliwiają określenie wieku drzewa, ale na podstawie ich wyglądu można również określić, jakie warunki panowały w danym roku. Czynniki takie jak na przykład susza powodują, że pierścienie stają się węższe, ślady uszkodzeń po pożarach, czy w wyniku masowego pojawu owadów żerujących na drzewach również zapisują się w drewnie. Badając drewno wielu drzew rosnących na danym terenie, na przestrzeni wieków można stworzyć swoiste kalendarium opisujące historię terenu. Natomiast badając drewno z zabytkowych budynków i porównując je z drewnem zebranym wcześniej można określić, kiedy drzewo zostało ścięte i użyte do budowy. Badaniami takim zajmuje się dendrochronologia.

Drzewa rozmnażają się głównie przez nasiona, jednak niektóre gatunki mogą rozmnażać się też wegetatywnie, na przykład z odrostów korzeniowych. Na świecie znane są przypadki występowania jednego osobnika drzewa na ogromnej powierzchni. Rekordzista, topola osikowa zwana Pando, żyje w Stanach Zjednoczonych i osiągnęła powierzchnię 43 hektarów! Mimo, że na pierwszy rzut oka wygląda jak las składający się z licznych drzew jednego gatunku jest to jeden osobnik o wielu pniach połączonych wspólnym systemem korzeniowym!

Niektóre drzewa z kolei osiągając znaczny obwód pnia próchnieją wewnątrz i rozpadają się na kilka nadal żyjących fragmentów. Najczęściej w takiej formie spotkać można głowiaste wierzby. Często dają one schronienie wielu gatunkom zwierząt, zdarza się, że w wypróchnieniach rosną pokolenia młodych drzew. Takie głowiaste wierzby podziwiać można między innymi w Sierakowskim Parku Krajobrazowym, Nadwarciańskim Parku Krajobrazowym i Parku Krajobrazowym im. Dezyderego Chłapowskiego. Choć może drzewa wielkopolskich parków krajobrazowych nie pobiją światowych rekordów to znajdują się wśród nich naprawdę potężne, piękne i niesamowite. Warto, więc wybrać się na spacer do jednego z parków i spróbować odszukać najciekawsze z nich.

 

Tekst: Karolina Ferenc

Agnieszka Kaźmierska